HỌC VIỆN ÂM NHẠC SONG MAY
LỚP NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ÂM NHẠC
MÔN: MỸ HỌC ÂM NHẠC
Giảng viên: Ths. Nguyễn Đình Hùng
Âm nhạc – từ giao hưởng, dân gian, hợp xướng, jazz, nhạc phim đến ca khúc đại chúng – đều có thể đẹp. Cái đẹp ấy không nằm ở việc thể loại nào “cao” hay “thấp”, cũng không phụ thuộc vào mức độ nổi tiếng. Nó nằm ở cách con người sắp xếp âm thanh theo thời gian để đánh thức cảm xúc, gợi trí nhớ và mở ra tưởng tượng. Tiết học này trình bày một khung nhìn để ai cũng có thể dùng khi nói về cái đẹp trong âm nhạc, đặc biệt hữu ích với giáo viên âm nhạc – những người quan trọng góp phần hình thành chuẩn mực về vẻ đẹp của âm nhạc của thế hệ trẻ yêu nhạc.
MỘT VÀI LẦM TƯỞNG
– Nổi tiếng không đồng nghĩa với đẹp; đó chỉ là mức độ được nghe thấy.
– Khó nghe không đồng nghĩa với cao siêu; giá trị nằm ở sự hợp lý bên trong và khả năng chạm cảm xúc.
– Công nghệ không làm âm nhạc “giả” hay “đẹp”; nó là chất liệu, đẹp hay không tùy vào ý tưởng và tay nghề.
– Khác nhau giữa người nghe chủ yếu do thói quen nghe nhạc và trình độ, không phải do tuổi tác.
– Thói quen nghe nhạc tạo nên sở thích, không phải ngược lại.
– Gu cá nhân không phải chuẩn mực chung; tranh luận nên dựa trên chi tiết âm nhạc và bối cảnh.
– Có người thích năng lượng lập tức: trống rõ, nhịp mạnh, tiếng đàn lạ và những đoạn bùng nổ quyết liệt. Có người lại say mê câu chữ tinh tế, hòa âm sâu và câu chuyện đi cùng giai điệu. Có người chuộng sân khấu trực tiếp, người khác mê bản thu tinh sạch. Tất cả đều đáng trân trọng; miễn là tác phẩm được tổ chức mạch lạc và chân thành, nó đều có thể là đẹp.
ÂM NHẠC CHẠM CẢM XÚC BẰNG NHỮNG CON ĐƯỜNG NÀO?
Trước hết là nhịp điệu. Nhịp bước, nhịp tim và hơi thở khiến cơ thể phản ứng tự nhiên trước tiếng trống, tiếng phách. Nhịp vững tạo cảm giác an toàn; nhịp biết “nhấn nhá” vừa phải tạo hứng khởi.
Kế đến là cảm giác chờ đợi rồi giải tỏa. Âm nhạc kể chuyện như một bộ phim: mở đầu để mời gọi, phát triển để tạo căng thẳng, cao trào để bùng nổ, rồi kết lại cho trọn vẹn. Chỉ một hợp âm lạ xuất hiện đúng chỗ, hay một cú đổi giọng hợp lý, cũng đủ làm người nghe bừng sáng cảm xúc.
Một con đường khác là ký ức. Một điệu lý từng nghe thuở nhỏ, một câu giai điệu gắn với kỷ niệm, một khúc nhạc phim theo chân cả một thế hệ… tất cả khiến âm nhạc chạm sâu hơn vào mỗi người.
Sau cùng là sự chân thực. Khi giọng hát, lời ca, màu âm và cách trình bày cùng hướng về một thông điệp, người nghe tin và đồng cảm. Sự nhất quán ấy có sức thuyết phục hơn mọi lời giải thích.
BỐN YẾU TỐ NỀN TẢNG LÀM NÊN CÁI ĐẸP CỦA ÂM NHẠC
Giai điệu là đường nét hát hoặc tiếng nhạc cụ đi vào tai. Khi chủ đề rõ ràng và được biến đổi tinh tế, người nghe có điểm tựa để bám theo.
Hòa âm là màu nền nâng đỡ giai điệu. Nếu luôn căng thì mệt, luôn phẳng thì nhạt; đẹp là biết căng – giải đúng lúc, thỉnh thoảng cài một bất ngờ nhỏ nhưng hợp lý để không phá vỡ tổng thể.
Tiết tấu tạo đà cho cảm xúc. Có thể thẳng thớm, cũng có thể nghịch phách; điều quan trọng là nhịp phải “ăn” với cách đặt lời và hơi thở, giúp câu nhạc bật lên tự nhiên.
Âm sắc và không gian quyết định cảm giác gần – xa, sáng – tối, dày – mỏng. Tiếng đàn mộc khác tiếng điện tử; tiếng phòng thu khác tiếng nhà hát. Ngay cả khoảng lặng cũng là một chất liệu: đặt đúng chỗ, nó làm điều vang lên sau đó trở nên quý giá hơn. Bốn yếu tố này đan vào nhau để phục vụ một ý tưởng rõ ràng; khi ý tưởng rõ, cái đẹp hiện ra.
MỘT VÒNG QUA CÁC MIỀN ÂM NHẠC
Âm nhạc cổ điển: chinh phục bằng logic hình thức và nghệ thuật phát triển chủ đề. Một câu nhạc ngắn xuất hiện, biến đổi, đối đáp rồi trở về trong vinh quang của dàn nhạc; trí tuệ làm việc ngay trong cảm xúc.
Âm nhạc dân gian và truyền thống Việt: lay động ở bản sắc cộng đồng. Thang âm ngũ cung, lối luyến láy, nhịp điệu gắn với lao động và nghi lễ khiến câu hát vừa mộc mạc vừa tinh tế; người nghe thấy mình thuộc về một vùng đất.
Jazz: quyến rũ ở tự do trong khuôn khổ. Các nhạc công đối thoại trên sân khấu, ném và bắt ý ngay lúc đó; cái đẹp nằm ở sự táo bạo nhưng vẫn giữ mạch.
Nhạc phim: kể chuyện không lời. Mỗi chủ đề giai điệu gắn với nhân vật hoặc tình huống; cứ trở lại là mang theo cảm xúc đã gieo từ trước, giúp câu chuyện đi xa hơn.
Âm nhạc đại chúng: chọn sự gần gũi: câu hát dễ nhớ, vòng hợp âm thân quen, phần phối sáng rõ. Khi những yếu tố tưởng quen ấy được làm kỹ và có điểm nhấn mới lạ, bài hát ở lại rất lâu.
MỘT CHÚT VỀ NGHỆ THUẬT HỢP XƯỚNG
Hợp xướng cho thấy cái đẹp nảy nở khi cái “tôi” nhường chỗ cho cái “chúng ta”. Các giọng hát thống nhất cao độ, cùng phát âm, cùng đặt phụ âm, tạo thành một khối vang đầy đặn. Ở hình thức đan cài nhiều giai điệu, người nghe thưởng thức chiều sâu trí tuệ; ở hình thức các bè tiến cùng nhau, cảm xúc bừng sáng như tấm màn mở rộng.
Không gian cũng là một “nhạc cụ”: nhà hát, nhà thờ hay phòng thu sẽ làm hợp âm “nở” theo những cách khác nhau. Tinh thần hợp xướng vẫn sống trong đời sống hiện đại: đồng ca trên sân vận động, bè dày trong rock, lớp giọng đệm trong pop… bởi cảm giác nhiều người cùng thở, cùng hát luôn là một vẻ đẹp khó quên.
KHI NÓI VỀ CÁI ĐẸP TRONG ÂM NHẠC
Cần rõ ràng chi tiết, không cần liệt kê kỹ thuật rườm rà; chỉ cần cho thấy chi tiết ấy phục vụ cảm xúc thế nào. Một nhận xét có sức nặng nên kể lại trải nghiệm trước: đoạn nào làm mình chú ý, đoạn nào khiến mình nghẹn, đoạn nào mở ra một khoảng không. Sau đó, chỉ ra chi tiết âm nhạc đã tạo nên cảm giác ấy: một đường giai điệu vút lên, một hợp âm chuyển khéo, tiếng bè trầm nâng nền, một nhịp ngừng khiến câu hát sau đó sáng hơn. Tiếp theo, nêu vai trò của chi tiết đó trong toàn bài: chuẩn bị, bùng nổ hay kết lại. Cuối cùng, dùng từ vựng cảm xúc cụ thể như ấm, rực rỡ, lắng đọng, dữ dội, hóm hỉnh… thay cho những phán đoán chung chung “hay” hoặc “dở”.
KẾT LUẬN
Âm nhạc chạm vào chúng ta vì nó đồng thời đánh trúng phản xạ rất bản năng và đánh thức ký ức sâu xa. Khi có một ngôn ngữ giản dị để mô tả giai điệu, hòa âm, tiết tấu, âm sắc và cách chúng hợp lại trong thời gian, ta có thể nói về cái đẹp một cách mạch lạc và tôn trọng nhau. Ai cũng có gu riêng, nhưng một tác phẩm đẹp là tác phẩm biết tổ chức âm thanh khéo léo để người nghe – ở bất kỳ hoàn cảnh nào – cảm thấy mình được nâng lên, rồi ở lại.
CÂU HỎI THU HOẠCH
Chọn một tác phẩm âm nhạc mà bạn yêu thích (có thể là cổ điển, dân gian, hợp xướng, jazz, nhạc phim hoặc ca khúc đại chúng), gửi link nghe nhạc và viết một bài từ 600 đến 1.000 chữ, trình bày các ý sau:
– Tác phẩm chạm vào bạn ở những đoạn nào và vì sao.
– Phân tích bốn yếu tố nền tảng đã góp phần tạo nên cảm xúc
– Vai trò của cấu trúc tổng thể (mở đầu, phát triển, cao trào, kết) trong trải nghiệm nghe.
– Kết lại bằng 1 đến 3 câu nêu ra cái đẹp mà bạn rút ra từ trường hợp này.
– Tránh liệt kê kỹ thuật rườm rà; tập trung mô tả chi tiết phục vụ cảm xúc.
Nộp bài qua mail : nguyendinhhung2718@gmail.com